KRÓTKA HISTORIA POLSKICH KART DO GRY

Autor: Sławomir Cyfert

Część 1 - Karty do gry do 1939 roku

Karty do gry w Polsce są znane od pierwszej połowy XV w. i dotarły z Niemiec. Pierwsza wzmianka o kartach w Polsce znajduje się w artykule DE LUDORUM ABSTINENTIA wydanym w Krakowie w 1456 r., w którym zabrania się gry w karty na Krakowskim Uniwersytecie.

W 1500 r. niemiecki Franciszkanin i filozof Thomas Murner zaprojektował specjalne karty do gry, przy pomocy których wykładał swoim studentom na Uniwersytecie w Krakowie podstawy logiki i matematyki. W 1507 r. także w Krakowie opublikował on dzieło LOGICA MEMORATIVA, które było ilustrowane tymi kartami.

Trzy karty z talii Thomasa Murnera, 1507 r.

Na początku XVI w. było już w Polsce wielu kartowników, najwięcej w Krakowie oraz w Poznaniu i Wrocławiu. Najstarsze polskie karty do gry ( znalezione w XIX w.) pochodzą z Krakowa i zostały wykonane przez Hanusza z Bolesławia w 1499 r., natomiast pierwsze karty polskie z nazwiskiem wykonawcy pochodzą z 1595 r.

As serce z talii Marcina Skorupki, 1595 r.

Prawie do konca XVII w. najbardziej popularne w Polsce były karty z niemieckimi oznaczeniami kolorów, ale wzornictwo było polskie ( talie 36- lub 32-listkowe ).

Król dzwonek, as zołędż, wyżnik i niżnik serce z talii polskiej, koniec XVI w.

Dopiero na początku XVIII w. zapanowały w Polsce karty z francuskimi oznaczeniami kolorów, znane były też karty z włoskimi kolorami do gry trappola. Wtedy w Polsce powstało wiele wytwórni kart n. p. :

Wytwórnia Kart Smiałowskiego w Wilnie, która powstała już w 1695 r.

Wytwórnia Kart Tyzenhauza w Horodnicy obok Grodna

Fabryka Kart Ludwika Platera w Krasławiu nad Dzwiną

Wytwórnia Kart Burgona w Krakowie

Wytwórnia Kart Rafałowicza w Warszawie ( od 1791 r. Spółka Willink & Rafałowicz )

Fabryka Kart Gotti & Baumann w Warszawie

Fabryka Kart Kraiowa Du Porta w Warszawie ( działała w latach 1780-1820 )

Niżnik i wyżnik wino z talii produkcji Fabryki Du Porta, koniec XVIII w.

W latach 1793-1918, kiedy nie istniało Państwo Polskie produkowano karty według wzorów austro-węgierskich, pruskich, a także rosyjskich, chociaż są znane również z tego okresu karty według wzornictwa polskiego. Były również wytwarzane karty o tematyce biblijnej, geograficznej, patriotycznej i historycznej.

Trzy karty z włoskimi oznaczeniami kolorów, Fabryka Du Porta w Warszawie, początek XIX w.

Arkusz kart do skata Fabryki Gotti & Baumann, wzór polski według projektu Jana Feliksa Piwarskiego, początek XIX w.

W okresie międzywojennym 1919-1939 w Polsce istniało kilka wytwórni kart do gry m. in. :

Karpalit S.A. we Lwowie ( w latach 1890-1918 pod nazwą Nil Spielkartenfabrik )

Krakowska Fabryka Kart Do Gry Sp. z o.o. powstała w 1926 r.

Pierwsza Krajowa Fabryka Kart Do Gry Aleksander Łapin w Grodnie

Śląska Fabryka Kart Do Gry Leopold Nowak w Chorzowie

Wtedy najpopularniejsze były karty produkowane według wzoru nadreńskiego.

Rząd 1: Wist Klubowy No 612, Karpalit S.A., Lwów, 1931 r.
Rząd 2: Karty Bridge, Fabryka Aleksander Łapin, Grodno, ok. 1930 r.
Rząd 3: Bridge-Poker-Whist no 212, Krakowska Fabryka Kart Do Gry, 1939 r.
Rząd 4: Karty do gry nr 232, KZWP, 1982 r.

Inne polskie karty przedwojenne to n. p. :

wzoru wiedeńskiego

ludowego

rokoko

karty do skata wzoru lwowskiego i pruskiego

Karty pikietowe ludowe No 397, Krakowska Fabryka Kart Do Gry, 1929 r.

Rząd 1: Karty Luksus Bridge, wzór rokoko, Krakowska Fabryka Kart Do Gry, ok. 1936 r.
Rząd 2: Karty brydżowe, KZWP, 1965 r.

Karty do skata wzoru pruskiego wyprodukowane dla Browaru Książęcego w Tychach w 1930 r. przez Śląską Fabrykę Kart Do Gry Leopolda Nowaka w Chorzowie, reprodukcja z 2005 r:

Do Części 2

8 marca 2006

powrót